Tiểu sử Cố Hoà thượng thượng NGUYÊN hạ TRỰC

II. XUẤT GIA – HỌC ĐẠO
Từ thuở thiếu thời, Ngài đã đầy đủ thiện duyên với Phật pháp, lúc 10 tuổi, Ngài bệnh liên miên, không phương cứu chữa. Suốt ngày, Ngài nhìn xung quanh, thấy toàn chữ Phật, nên đảnh lễ ngày đêm không ăn uống. Thấy vậy, cha mẹ Ngài mới đem Ngài ra chùa Thiên Hưng trong làng xin Hòa thượng Ngộ Tánh cầu nguyện. Khi ra đến Chùa cầu nguyện, Ngài khỏe hẳn, nên chẳng muốn về nhà, Ngài xin Hòa thượng cho ở lại chùa luôn. Được sự đồng thuận của Hòa thượng và Cha mẹ, Ngài xuất gia nhằm ngày rằm tháng 7 năm 1953, được Hòa thượng cho Pháp danh là Nguyên Trực, thuộc đời 43 dòng Lâm tế, môn phái tổ sư Liễu Quán.
Sau khi xuất gia 2 năm, Hòa thượng bổn sư thế độ viên tịch. Hòa thượng Tâm Phương, tự Truyền Diệu được Giáo hội tăng già tỉnh Phú Yên cử về trú trì chùa Thiên Hưng. Ngài đầu sư với Hòa thượng Tâm Phương và cũng là Trưởng tử của Hòa thượng. 2 năm sau, em trai của Ngài là HT. Nguyên Trí cũng xin cha mẹ theo Hòa thượng Thiên Hưng xuất gia học đạo.
Thân mẫu Ngài là cụ bà Mai Thị Ngõ và cậu của Ngài là Mai Văn Tre là hai chị em một lòng thờ kính Tam Bảo, hết lòng vì Phật Pháp, nhất là Chùa Thiên Hưng từ việc lớn đến việc nhỏ hai chị em đều lo liệu, coi như việc trong nhà. Do đó cả hai đều được Quý Hòa thượng quý mến, tin tưởng. Nhờ phúc báo đó, hai Chị em có đến 4 người con trai xuất gia là Hòa thượng Nguyên Trực, Hòa thượng Nguyên Trí, Hòa thượng Quảng Hiển và Hòa thượng Nhuận Hải. Sau này có thêm một người cháu cũng xuất gia là sư cô Huệ Chiếu.

III. TU HỌC VÀ HÀNH ĐẠO
Năm 16 tuổi, Hòa thượng Bổn sư cho Ngài ra tòng học tại Tu viện Nguyên Thiều – Bình Định dưới sự lãnh đạo và hướng dẫn của cố Đại lão Hòa thượng Huyền Quang.
Sau khi tốt nghiệp tại Tu viện Nguyên Thiều, Ngài về lại Phú Yên, ở chùa Bảo Tịnh để thân cận phụ giúp Bổn sư cùng Quý Hòa thượng. Sau đó, Ngài được công cử vào trường Bồ đề tại thành phố Tuy Hòa – tỉnh Phú Yên để điều hành và giảng dạy.
Sau khi phụng sự tại tỉnh nhà 7 năm thì Hòa thượng Ân Sư viên tịch, Ngài vào Sài Gòn cùng với thầy Quảng Hiển khai sơn chùa Từ Nhãn gần khu vực Bà Quẹo, quận Tân Bình, thành phố Hồ Chí Minh.
Làm việc ở đây được 4 năm, muốn tìm nơi thanh tịnh tu tập và tiếp Tăng độ chúng, năm 1970 Ngài ra khu vực núi Thị Vải gần Đại Tòng Lâm, tại ấp Vạn Hạnh, xã Phú Mỹ tỉnh Bà Rịa Vũng Tàu, cùng với thầy Nguyên Trí khai sơn chùa Từ Nhãn. Năm 1976 dãy nhà từ Chùa Vạn Hạnh lên đến chùa Linh Bửu ngày nay bị cháy. Năm 1977, Hoà Thượng Nguyên Trực mua lại các phần đất ở cạnh thất, mở rộng được diện tích 2 ha, và dựng lại chùa Từ Nhãn với sự hỗ trợ của Hoà thượng Quảng Hiển. Cũng tại nơi này, Ngài cùng với Hòa thượng Đồng Huy, Hòa thượng Quảng Hiển, Hòa thượng Nguyên Trí, Hòa thượng Nhuận Hải, Hòa thượng Chơn Dung thành lập các làng Phật giáo: Vạn Hạnh, Hộ Pháp, Tịnh Độ, Quảng Phú, nhất là Phật học viện Đại Tòng Lâm.
Năm 1991 sau khi một phần địa giới của tỉnh Đồng Nai tách ra sát nhập với Đặc khu Vũng Tàu – Côn Đảo để hình thành tỉnh Bà Rịa Vũng Tàu, Hoà thượng đảm nhiệm chức vụ Phó hiệu trưởng Trường TCPH Đại Tòng Lâm, cộng tác cùng HT. Quảng Hiển trong công tác giáo dục đào tạo Tăng tài.
Từ năm 1992- 2011 với cương vị là Phó hiệu trưởng và Giáo thọ sư giảng dạy tại bản trường. Vào năm 1999 – 2001 Ngài mở lớp Sơ cấp Phật học cho Tăng ni huyện Tân Thành và Ngài đảm nhận nhiệm vụ Chủ nhiệm.
Hòa thượng cùng với Hòa thượng Đồng Huy, Hòa thượng Quảng Hiển, Hòa thượng Giác Hạnh …. Thành lập GHPGVN tỉnh BRVT vào năm 1992. Ở nhiệm kỳ I (1992-1997) đảm nhận cương vị Phó Thư ký BTS tỉnh.
Nhiệm kỳ II (1997 – 2002), Ngài đảm nhận chức vụ Uỷ viên Tăng sự tỉnh kiêm Chánh Đại diện Phật giáo huyện Tân Thành.
Nhiệm kỳ III và IV (2002-2012), Ngài giữ chức vụ Phó Trưởng Ban Trị sự kiêm Trưởng ban Tăng sự GHPGVN tỉnh.
Nhiệm kỳ V (2012-2017), Ngài giữ chức vụ Phó Trưởng ban Thường trực Ban Trị sự tỉnh.
Nhiệm kỳ VI (2017-2022), Ngài được Tăng Ni tỉnh suy tôn vào ngôi vị Chứng minh BTS tỉnh, và được Trung ương GHPGVN cung thỉnh vào Hội đồng Chứng minh.
Ngoài ra, Hòa thượng còn làm Tôn chứng cho các Giới đàn tổ chức tại Đại Tòng Lâm các năm 2003, 2006, 2009, 2013, 2016.
Năm 2016 nhận thấy sự nghiệp hoàng hoá độ sanh của mình đã đến giai đoạn cuối, thân tứ đại già yếu không thể duy trì lâu dài cần phải thực hiện sứ mệnh “Truyền đăng tục diệm” tìm người kế thừa để tiếp tục duy trì mạng mạch tông môn và phát huy sự nghiệp hoằng pháp. Chư Phật, Chư tổ thường dạy: tổ tổ tương truyền, sư sư tương kế, đạo đời một thể viên dung, tùy duyên bất biến, bất biến tùy duyên,  truyền trì mạng mạch với trọng trách một sứ giả Như Lai. Thật vậy, đời người không quá 70 hay 100 năm hy hữu bởi định luật vô thường của sinh – lão – bệnh – tử không hẹn cùng người…. Hiện tại, tuổi cao sức yếu cần sắp xếp người thay thế kế vị về mặt pháp lý – pháp nhân để an lòng những tháng năm còn lại thực hiện việc “nội cần khắc niệm chi công – ngoại hoằng bất tranh chi đức”. (Lời phát biểu của HT. Thích Nguyên Trực Viện chủ chùa Từ Nhãn trong diễn văn khai mạc Lễ bổ nhiệm trụ trì chùa Từ Nhãn ngày 30/03/2017)
Cuộc đời HT Thích Nguyên Trực thật là xứng đáng với cái tên mà Hòa thượng Bổn sư đã đặt cho. Ngài rất cương trực, thẳng thắn, không khiếp nhược, luồn cúi, bợ đỡ bất cứ thế lực nào, luôn đứng về lẽ phải, bênh vực cho kẻ yếu. Với tâm nguyện hoằng dương Phật pháp, Ngài đã thế độ hàng trăm đệ tử xuất gia, cho đi làm Phật sự khắp nơi. Ngài cũng đã phát tâm trùng tu lại Tổ đình Thiên Hưng ở Phú Yên; kiến thiết lại các Bảo tháp hàng trăm năm tuổi đã bị hư hoại, nhất là Bảo tháp của Tổ Khai sơn Thiệt Lãm; di dời tháp Hòa thượng Bổn sư từ Tuy Hòa về lại chùa Tổ.
Mặc dù tuổi đã lớn, thân mang trọng bệnh, nhưng Ngài vẫn không quên tình cốt nhục, ân nghĩa. Năm 2013 Ngài đã qua Pháp để tiễn biệt HT. Thích Minh Tâm, viện chủ chùa Khánh Anh, Pháp Quốc. Ngài cũng đã qua Hoa Kỳ thăm bào đệ là HT. Thích Nguyên Trí

IV. VIÊN TỊCH
Tịch lặng sơn cao
Đường trần rũ bỏ
Mênh mang trời rộng tiêu dao
Khứ lai vận hành đã tỏ.

Hòa thượng lâm trọng bệnh trong những năm tháng gần đây nhưng vẫn tiêu dao tự tại với kệ kinh, khi khỏe thì đối trước án Phật trì tụng – lúc mệt thì mặc niệm trong tâm, miệng không ngưng câu Phật hiệu, tâm chẳng rời tánh chơn như.

Sau cơn mệt kéo dài suốt một ngày, Hòa thượng thâu thần thị tịch vào lúc 10 giờ 40 ngày 10 tháng 11 năm 2018 (nhằm ngày mùng 04 tháng 10 năm Mậu Tuất), hưởng thọ 76 tuổi, 54 hạ lạp.
Than ôi!
Một bước theo duyên tụ tán
Qua cửa vô môn xin tiễn biệt người.
Hòa thượng mỉm cười
Tăng Ni xót dạ
Tấm lòng nhân hậu
Rạng mãi hóa thành.
Từ nay, hoa trắng tung bay khắp trời Vạn Hạnh,
Từ Nhãn, thinh lặng khóc người vào cõi thiên thu.